Sản xuất sản phẩm OCOP tại Nghệ An cũng như ở nhiều địa phương khác trên cả nước đang mở ra cơ hội lớn cho phát triển kinh tế nông thôn, song đồng thời cũng đối mặt với không ít thách thức về môi trường.

Thực tế cho thấy, trong quá trình sản xuất, chế biến sản phẩm, nếu doanh nghiệp và các chủ thể OCOP không kiểm soát tốt quy trình xử lý chất thải, nước thải hay khí thải, nguy cơ gây ô nhiễm môi trường là điều khó tránh khỏi. Bên cạnh đó, việc khai thác nguyên liệu thô phục vụ sản xuất nếu thiếu quy hoạch và định hướng bền vững có thể dẫn đến cạn kiệt tài nguyên, suy giảm đa dạng sinh học và mất cân bằng sinh thái, đi ngược lại mục tiêu phát triển xanh mà chương trình OCOP hướng tới.

Nhận thức rõ điều đó, Chính phủ Việt Nam đã thể hiện quyết tâm mạnh mẽ trong công tác bảo vệ môi trường thông qua hàng loạt chính sách và quy định cụ thể: từ Luật Bảo vệ Môi trường năm 2020 đến Nghị định số 45/2022/NĐ-CP quy định xử phạt nghiêm minh các hành vi vi phạm. Mọi dự án sản xuất, kể cả trong lĩnh vực OCOP, đều phải thực hiện đánh giá tác động môi trường (ĐTM) trước khi được cấp phép hoạt động.

Song song với đó, Chính phủ yêu cầu các doanh nghiệp OCOP chủ động áp dụng công nghệ sạch, quy trình sản xuất tuần hoàn, tiết kiệm năng lượng và tài nguyên, hướng tới phát triển xanh và bền vững. Đặc biệt, vai trò giám sát của cộng đồng cũng được đề cao, nhằm đảm bảo sự minh bạch và trách nhiệm xã hội trong bảo vệ môi trường, nền tảng để OCOP Nghệ An không chỉ là thương hiệu của chất lượng, mà còn là biểu tượng của sự phát triển hài hòa giữa kinh tế và thiên nhiên.

Qua khảo sát của phóng viên Tạp chí Kinh tế và Đồ uống tại các chủ thể OCOP tiêu biểu tại Nghệ An như Công ty Cổ phần Mía đường Sông Lam, Công ty Cổ phần Đức Phong, Công ty Cổ phần Dược liệu Pù Mát hay Hợp tác xã Nông nghiệp Sen Quê Bác, ghi nhận rằng các chủ thể đã ứng dụng quy trình sản xuất sạch, thân thiện với môi trường. Điển hình là sử dụng bao bì có thể tái chế, chú trọng quản lý và xử lý chất thải, phát triển vùng nguyên liệu bền vững và áp dụng công nghệ sản xuất tiên tiến. Bên cạnh đó, các doanh nghiệp còn tổ chức đào tạo, nâng cao nhận thức về bảo vệ môi trường cho người lao động và chủ thể sản xuất.

Nhờ những giải pháp này, sản xuất sản phẩm OCOP tại Nghệ An có xu hướng giảm thiểu tác động tiêu cực đến môi trường và góp phần phát triển bền vững địa phương. Điển hình như tại Công ty Cổ phần Dược liệu Pù Mát, doanh nghiệp ưu tiên sử dụng nguyên liệu địa phương, áp dụng quy trình sản xuất cùng đóng gói có thể tái chế hoặc phân hủy sinh học. Bên cạnh việc tạo việc làm và hỗ trợ cộng đồng địa phương, doanh nghiệp còn nâng cao nhận thức bảo vệ môi trường cho công nhân và người dân.

Đồng hành cùng doanh nghiệp, Sở Nông nghiệp và Môi trường Nghệ An đặc biệt chú trọng công tác bảo vệ môi trường, quyết tâm duy trì và nâng cao chất lượng sản phẩm OCOP, đồng thời phát triển kinh tế – xã hội vùng nông thôn. Hàng năm, sở đều hỗ trợ các chủ thể tham gia 5–7 lớp tập huấn nâng cao kiến thức, kỹ năng về Chương trình OCOP gắn với bảo vệ môi trường; tổ chức 5–6 hội chợ, triển lãm ngoài tỉnh và các phiên chợ tại các huyện miền núi; đồng thời hỗ trợ kinh phí mua bao bì thân thiện môi trường cho một số sản phẩm OCOP đạt 3–5 sao.

Một thực tế cho thấy, bên cạnh những tín hiệu tích cực, chương trình OCOP tại Nghệ An vẫn đang phải đối mặt với không ít khó khăn và hạn chế trong quá trình triển khai.

Phần lớn các cơ sở sản xuất OCOP hiện nay vẫn mang tính thủ công, thiết bị, công nghệ còn lạc hậu, việc ứng dụng khoa học – kỹ thuật tiên tiến vào sản xuất còn chậm. Nhiều chủ thể chưa chú trọng đến mẫu mã, bao bì, thiết kế nhận diện thương hiệu, khiến sức cạnh tranh của sản phẩm còn yếu, giá thành cao và chưa mở rộng được thị trường tiêu thụ.

Ở một số địa phương, các chủ thể vẫn còn lúng túng trong việc xác định lợi thế, tiềm năng đặc trưng để phát triển sản phẩm gắn với vùng nguyên liệu. Do đó, dù số lượng sản phẩm OCOP của Nghệ An khá lớn, nhưng chất lượng phân hạng chưa đồng đều: sản phẩm đạt hạng 3 sao vẫn chiếm đa số, trong khi sản phẩm 4 sao và 5 sao chỉ chiếm khoảng 6,5% - con số khiêm tốn so với tiềm năng và kỳ vọng của tỉnh.

Bên cạnh đó, việc thiếu định hướng cụ thể cho giai đoạn tiếp theo cũng đang khiến nhiều địa phương và doanh nghiệp OCOP băn khoăn. Đến nay, Trung ương vẫn chưa ban hành văn bản hướng dẫn thực hiện Chương trình OCOP giai đoạn 2026–2030, dẫn đến khó khăn trong công tác lập kế hoạch, bố trí nguồn lực và xây dựng chiến lược phát triển dài hạn.

Thực tế này đòi hỏi Nghệ An không chỉ tiếp tục đầu tư đổi mới công nghệ, nâng cao năng lực quản trị, mà còn cần chính sách hỗ trợ đồng bộ từ Trung ương nhằm khơi thông nguồn lực, tạo nền tảng cho chương trình OCOP phát triển mạnh mẽ và bền vững hơn trong giai đoạn tới.

Mặc dù còn nhiều khó khăn, tỉnh Nghệ An vẫn thể hiện tinh thần chủ động, linh hoạt và tầm nhìn dài hạn trong việc duy trì và phát triển Chương trình “Mỗi xã một sản phẩm – OCOP” theo hướng bền vững, thân thiện với môi trường.

Trước hết, tỉnh đã chủ động rà soát và hoàn thiện hệ thống quản lý, giám sát, đánh giá chương trình OCOP, đảm bảo phù hợp với các yêu cầu và định hướng phát triển mới. Các quy trình được chuẩn hóa nhằm tăng tính minh bạch, hiệu quả và gắn kết giữa các cấp, các ngành trong tổ chức thực hiện.

Song song với đó, Nghệ An tăng cường hợp tác với doanh nghiệp, viện nghiên cứu và các tổ chức hỗ trợ phát triển, nhằm tranh thủ nguồn lực, kinh nghiệm và công nghệ trong quá trình triển khai chương trình OCOP. Đây được xem là bước đi cần thiết để nâng cao năng lực cạnh tranh và chất lượng sản phẩm, đồng thời thúc đẩy hình thành các chuỗi giá trị xanh, tuần hoàn trong sản xuất nông nghiệp.

Tỉnh cũng đặc biệt chú trọng đào tạo, bồi dưỡng kiến thức và kỹ năng cho đội ngũ cán bộ quản lý và các chủ thể OCOP, giúp họ nắm vững phương pháp quản trị hiện đại, quy trình sản xuất sạch và công tác bảo vệ môi trường.

Ngoài ra, Nghệ An đang huy động và tận dụng hiệu quả các nguồn lực từ ngân sách nhà nước, doanh nghiệp và tổ chức quốc tế để hỗ trợ kỹ thuật, đầu tư công nghệ, xây dựng thương hiệu và quảng bá sản phẩm OCOP. Mục tiêu không chỉ là đạt chuẩn về số lượng và chất lượng, mà còn hướng tới một nền sản xuất OCOP “xanh”, bền vững, hài hòa giữa phát triển kinh tế và bảo vệ môi trường sống.

Nguyệt Hằng, Cát Tường (kinhtedouong.vn Văn phòng Bắc Trung Bộ)